Kleurafwijkingen bij vogels

Albino kauw (Corvus monedula)
Foto via www.dailymail.co.uk

Ze zijn zeldzaam, maar soms kom je ze weleens tegen: vogels met een andere kleur dan hun normale soortgenootjes. We kennen natuurlijk de albino's (witte dieren met rode ogen), maar er zijn nog veel meer variaties mogelijk. Vogelkwekers hebben er een sport van gemaakt om vogels in een bepaalde kleurslag te kweken en tonen trots hun successen op vogeltentoonstellingen. Maar ook in het wild komen deze pareltjes door een speling der natuur weleens voor.

In 2006 zat er zo'n bijzonder gekleurde merel bij mijn vader in de tuin. Het was een grijs mannetje. Tot mijn grote vreugde zag ik dit jaar een pas uitgevlogen merel met precies diezelfde kleurmutatie! Ik acht de kans dat deze twee grijze merels genetisch aan elkaar verwant zijn zeer groot.

Pigmenten
De belangrijkste pigmenten die de kleur van vogelveren bepalen zijn eumelanine en phaeomelanine. Eumelanine zorgt voor een zwarte, grijze of donkerbruine kleur en phaeomelanine is verantwoordelijk voor roodbruin tot lichtgeel. De twee pigmenten samen kunnen een scala aan kleurenpracht tot stand brengen, maar er zijn ook vogelsoorten die alleen eumelanine bezitten. In ogen en huid komt bij alle vogels alleen eumelanine voor. De mogelijkheid voor de kleurcellen om melanine aan te maken is genetisch bepaald. Deze kleurmutaties kunnen dan ook overerven op het nageslacht.

Albino putter (Carduelis carduelis)

Daarnaast zijn er ook vogels die (delen van) hun verenpracht danken aan carotenoïden. Het eten van voedsel dat caroteen bevat leidt dan tot geel tot rood gekleurde veren. Een bekend voorbeeld hiervan is de flamingo die door het eten van garnaaltjes een prachtig roze verenkleed krijgt dat anders gewoon wit zou blijven. In onze volières gebruiken kleurkanariekwekers datzelfde foefje door rode kleurstoffen aan het voer toe te voegen. Maar bijvoorbeeld ook de oranje snavel van merelmannetjes wordt door carotenoïden beïnvloed. Mannetjes met de meest fel gekleurde snavel laten daarmee zien dat ze goed in conditie zijn. Een afwijking in deze carotenoïde-gebaseerde kleuren komt dan ook meestal niet door een erfelijke mutatie, maar door gebrekkig voedsel.

Albino's, Lutino's en Ino's

Albino merel (Turdus merula)
Foto via www.telegraph.co.uk

Albino's missen beide soorten melanine, waardoor de veren kleurloos zijn en de ogen -doordat de bloedvaten doorschijnen- rood kleuren. Vogelsoorten waarbij delen van het vederpak door carotenoïden wordt gevormd kunnen echter nog wel gekleurde veren hebben, zoals bij de albino putter. Albino's leven in het wild meestal niet lang, omdat hun ogen erg lichtgevoelig zijn waardoor ze minder goed kunnen zien. Ze vallen daardoor gemakkelijker ten prooi aan roofdieren, mogelijk ook door hun gebrek aan schutkleur.

Lutino halsbandparkiet
(Psittacula krameri)

Lutino's zijn vogels die het pigment eumelanine missen, maar de phaeomelanine-productie is normaal. Hierdoor hebben ze gele of rode veren en rode ogen.

Er bestaan echter ook vogels waarbij niet al het pigment ontbreekt, maar die wel een sterk verminderde melanineconcentratie laten zien. Deze vogels hebben roodachtige ogen en een licht gekleurd verenpak. Een ino kan compleet wit lijken wanneer de veren door de zon nog meer gebleekt zijn. Omdat er nog wel wat pigment overgebleven is hebben ino's minder last van slechtziendheid dan albino's.

Leucisme/bont-mutatie

De meest voorkomende kleurafwijking die we in het wild zien is een bont, vlekkerig uiterlijk van zwarte en witte veren. In dit geval is er vaak sprake van leucisme: in sommige veren wordt geen melanine gevormd, terwijl in andere veren de pigment-depositie normaal is. Hierin bestaan veel gradaties: van bijna helemaal normaal gekleurde vogels met een enkel wit veertje tot compleet witte vogels, maar wel allemaal met zwarte ogen. Witte veren in een zwart verenpak kunnen echter ook komen door een ongezonde levensstijl. We zien het bijvoorbeeld vaak bij kauwen die op het station uit de prullenbak snoepen. Wanneer er tijdens de veerontwikkeling een gebrek aan voedingsstoffen is, of mogelijk door aanwezigheid van bepaalde gifstoffen, kan er geen pigment aangemaakt worden. Bij deze vogels zien we dan ook vaak een overgang van licht/donker binnen één veer, terwijl bij leucistische vogels de gehele veer wit is.

Leucistische merel (Turdus merula)
© Anita Bannink Fotografie

Leucistische kievit (Vanellus vanellus)
© Henk van der Meer

Andere kleurmutaties
Er zijn nog veel meer kleurafwijkingen mogelijk waarbij veren vaak lichter, maar soms ook juist donkerder kleuren dan normaal. Oogkleur is bij al deze mutaties gewoon zwart.

Melanistische koereiger (Bubulcus ibis)
© Warwick Tarboton

We spreken van melanisme wanneer een hogere concentratie pigment in de cellen aanwezig is, wat leidt tot donkerdere kleuren. Hierbij kan enkel de eumelanine- of zowel de eumelanine als de phaeomelanine-concentratie verhoogd zijn.

Het tegenovergestelde van melanisme is dilutie: een verdunning van de kleur door een lagere concentratie van pigmenten. Ook hier kan de afwijking alleen in de eumelanine-productie (isabel) of in beide melaninesoorten (pastel) tot uiting komen. Het hierboven besproken ino is eigenlijk ook een vorm van dilutie, maar deze mutanten hebben door hun rode ogen een eigen benaming gekregen.

Bruinmutatie kraai (Corvus corone)

Behalve een verschil in concentratie (meer of minder pigmentgranules) kan er ook een kleurverschil optreden door een onvolledige oxidatie van deze pigmenten. We noemen dit de bruinmutatie. Deze kleurvervaging wordt nog versterkt wanneer de veren verbleken door de zon, wat soms zelfs vrijwel witte veren tot gevolg heeft. Veren van vogels met de bruinmutatie bevatten wel evenveel eumelanine-korrels, maar deze worden niet compleet omgezet naar zwart of donkerbruin.

Bruinmutatie huismus (Passer domesticus) © Donna@GWGT

Grijsmutatie Canadese gans
(Branta canadensis)

Bij de grijsmutatie is de eumelanine-productie normaal, maar phaeomelanine is compleet geblokkeerd. Zo heeft de Canadese gans op de foto hiernaast een normaal gekleurde kop en nek, maar het lichaam mist de bruine kleuren.

Wat is er nu aan de hand bij de grijze merels? Waarschijnlijk is dit een voorbeeld van dilutie. Merels hebben alleen eumelanine in hun verenkleed; een verminderde eumelanine-concentratie heeft dan een verdunde (grijze) kleur als resultaat. Net als bij de grijze meerkoet op onderstaande foto:

Dilutie meerkoet (Fulica atra) © Chris van Rijswijk

Dilutie ekster (Pica pica) © Chris Fisher

Dilutie brandgans
Foto via www.backyardchickens.com

Nog meer bijzonder gekleurde dieren zien? Kijk dan ook eens op mijn blog over chimeren: Echt of gephotoshopt

Referenties:

Grouw van, H. 2006, Not Every White Bird Is An Albino - Sense And Nonsense About Colour Aberrations In Birds, Dutch Birding, 28: 79-89.

Grouw van, H. 2012, Geen kraai zo bont of er zit wel een vlekje aan - Het fenomeen ‘witte veren’ in kraaiachtigen, het Vogeljaar, Vol. 60 (1): 3-20.